Hội chợ phù hoa

Hội chợ phù hoa

TTCN - Bài viết này không nhằm mục đích bàn đến tiểu thuyết nổi tiếng Hội chợ phù hoa (Vanity fair) của William Makepeace Thackeray, chỉ mượn tựa để nêu lên một vấn đề đáng suy nghĩ trong giới trẻ Việt Nam hôm nay: sở thích tiêu xài để chứng tỏ mình “bằng chị bằng em”.

Cách đây vài tuần, anh chàng giữ xe trong một quán cà phê nọ ở Sài Gòn vừa dắt xe cho tôi vừa hỏi: “Chừng nào chị về “bển” lại?”. Ngạc nhiên, tôi hỏi: “Bển nào? Người Việt mà”, anh chàng khăng khăng: “Chị ơi, chị là Việt kiều em cũng không lấy tiền thêm đâu, giấu làm gì! Người Việt bây giờ ai mà đi chiếc Cub 81 như chị” (?).

Kể chuyện cho mấy đứa bạn cũ, tụi nó cười ngặt nghẽo: “Thì đúng rồi, thời buổi này mấy ông chạy xe ôm còn đi xe xịn hơn”.

Quả thật, mới xa nhà có mười mấy tháng (chứ không phải mười mấy năm đâu nhé) mà tôi thấy mình quê mùa hết sức. Ngoài đường phố Sài Gòn bây giờ chạy toàn xe tay ga @, Dylan, Spacy, hay chí ít cũng Attila. Vậy là tôi trở thành Việt kiều trong mắt anh chàng nọ - và có lẽ của nhiều người khác không biết chừng - nhờ đi chiếc Honda cũ kỹ.

Có điều chiếc xe “bôi bác” như nguyên văn lời đám bạn tôi mô tả này rất có ích trong những quãng đường ngập nước, ngay cả khi những chiếc xe máy đắt tiền chủ xe phải khổ sở xuống dắt bộ. Cô bạn thân lương mỗi tháng chỉ 1,5 triệu đồng, mỗi lần gặp là than thở những khoản đám cưới, sinh nhật... ngốn hết số tiền còm cõi, nhưng vẫn tậu cho mình một chiếc xe tay ga xịn đàng hoàng. “Rồi xe hư tiền đâu mà sửa?”.

Cô nàng cười: “Thì tới lúc đó tính, chứ bây giờ ai cũng đi xe này, mình đi mấy chiếc cũ quê thấy mồ! Ở Sài Gòn còn đỡ, ra Hà Nội mà coi. Xe Dream, Wave đã lạc hậu sáu, bảy năm nay rồi đó”.

Tôi có đọc một bài về tình hình xe máy ở VN, những con số đáng giật mình. Bộ Công nghiệp đã dự đoán đến năm 2010 số lượng xe máy được sử dụng ở VN sẽ lên đến 16,6 triệu chiếc. Việc người người đua nhau mua xe “xịn” làm tôi nghĩ ngay đến tâm lý “sức ép từ những người đồng trang lứa” (tạm dịch từ tiếng Anh: peer pressure), khi ta tự nhiên cảm thấy phải làm một điều gì đó vì xung quanh ta ai cũng làm, hay phải sở hữu một món đồ cho bằng được vì món đồ ấy xung quanh ta ai cũng có.

Đánh vào tâm lý này, các nhà sản xuất tha hồ hốt bạc ở VN vì nói theo ngôn ngữ bình dân, “người Việt nghèo mà ham xài sang”. Có lần tôi sang Thụy Sĩ, thấy ngoài đường chạy xe đời cũ của Toyota hay Ford, có cả xe Hàn Quốc nữa, mới bảo anh bạn người địa phương: “Cứ tưởng dân Thụy Sĩ giàu ai cũng chạy Audi với BMW” thì được biết: “Có xe gì chạy xe nấy chớ, miễn là còn tốt, không hao xăng, không chết máy thì thôi”.

Mới đây tình cờ đọc cuốn Mười vạn câu hỏi vì sao có đề cập đến sức ép tâm lý này (mà sách gọi là “hiệu ứng theo đàn”), tôi thấy câu trả lời khép lại với: “Nói chung, người có trí thông minh càng cao, tinh thần càng vững và quan điểm riêng càng mạnh, càng khó hành động mù quáng theo đàn”.

Mà phải đâu giới trẻ VN mình không thông minh? Những giải thưởng quốc tế về giáo dục cũng như việc sinh viên ta ở nước ngoài lúc nào cũng học tập xuất sắc hơn người chứng tỏ trí thông minh chúng ta có thừa. Vậy phải chăng tinh thần giới trẻ chúng ta không vững và quan điểm riêng không mạnh, nên nếu hình thức bề ngoài không “sang trọng”, đắt tiền bằng người khác lại cảm thấy bất an?

Tuần trước, tôi đang đi dạo quanh Diamond Plaza tìm mua một ít đồ dùng (mỏi cả chân cuối cùng cũng chỉ mua được... một cái gối vì đồ trong này mắc quá) thì có tin nhắn trong điện thoại cầm tay. Sau khi tôi đọc xong tin nhắn và gửi trả lời, định cất máy vào túi, có một đôi bạn trẻ khoảng chừng 19, 20 tuổi bước lại hỏi: “Chị mua cái Motorola này ở nước ngoài phải không chị?”.

Đúng là chiếc điện thoại này khá hiện đại, tôi được tặng và đã dùng hơn một năm ở Anh, nay đem về VN dùng luôn, nhưng bề ngoài rất bình thường không có vẻ gì “lộng lẫy” như trong những quảng cáo điện thoại di động nhan nhản trên các phương tiện thông tin ở đây hết. Tôi gật đầu xác nhận nhưng vẫn không giấu vẻ ngạc nhiên: “Bộ hai đứa em bán cửa hàng điện thoại hay sao mà rành quá vậy?”.

Cô gái nọ liếc anh bạn trai đi cùng: “Thấy chưa?” rồi trả lời tôi: “Thì mua xài, rồi đổi điện thoại mới riết rành luôn. Cái điện thoại của chị ở VN không có đâu”. Khi tôi hỏi còn trẻ lấy tiền đâu đổi điện thoại mới hoài thì anh chàng nhún vai: “Ông già bà già cho chớ đâu”.

Báo Tuổi Trẻ cho biết theo thống kê của Công ty nghiên cứu thị trường GFK Asia Pte, trong sáu tháng đầu năm 2005, 1,6 triệu chiếc điện thoại mới đã được bán hết trên thị trường VN, gấp đôi dự đoán ban đầu, và con số này còn có thể cao hơn nữa vào sáu tháng cuối năm nay. Quả là một mảnh đất màu mỡ cho các đại gia trong ngành sản xuất điện thoại di động.

Khi ngồi dự một đám cưới, điện thoại anh bạn từ thời đại học ngồi cùng bàn tôi réo inh ỏi. Anh đang nghe chiếc này thì từ trong túi một chiếc điện thoại nữa réo lên, lại phải lập cập xin lỗi người ở đầu dây bên kia để ngừng nói chuyện. Anh xong hai câu chuyện ở hai máy, tôi tính hỏi “Sao phải làm khổ mình vậy trời!” nhưng thôi. Mà đây không phải trường hợp hiếm hoi, rất nhiều người bạn của tôi có hai điện thoại cùng lúc, toàn loại không mới nhất cũng mới nhì trên thị trường.

Mà cơ khổ, sở hữu nhiều điện thoại nên có lúc nào được yên đâu. Các nghiên cứu trên thế giới đã cho thấy những tác hại của điện thoại di động đến não bộ và cơ thể nếu dùng trong thời gian dài, và còn cảnh báo đến việc dùng điện thoại di động có ảnh hưởng xấu đối với sức khỏe trẻ em. Nhưng dường như người tiêu dùng VN, đặc biệt là giới trẻ, vẫn bỏ ngoài tai.

Chuyện “hội chợ phù hoa” của VN không chỉ dừng lại ở đó. Tôi theo bà chị ruột đang là giám đốc marketing và PR cho một khách sạn năm sao ở Sài Gòn đến khu Parkson của Saigontourist, mà theo lời bà chị, “dẫn em đi cho biết chứ mỗi lần tới đây chị không mua được gì hết á!”.

Quả thật những nhãn hiệu như Dolce & Gabbana hay Versace, ngay cả người nước ngoài cũng phải dân thật giàu mới mua nổi, lại được bày bán trong này và vẫn có khách hàng. Lúc chúng tôi còn đứng ngoài cửa, một chiếc Mercedes Kompressor bóng lộn dừng lại cho một cô nàng trẻ măng đỏng đảnh bước xuống đi vào. Bà chị tôi bảo: “Mấy con nhỏ đang trong thời kỳ cố gắng “hôi của” từ mấy ông bồ đó mà!”.

Chuyện này làm tôi suy nghĩ mãi. Tôi nhớ thời ở Anh, anh bạn thân học cao học cùng trường chở tôi về nhà chơi. Ngang qua một ngôi nhà nọ cách nhà anh khoảng 1km, anh chỉ: “Hồi học cấp II, tôi đi giữ em cho nhà này nè”.

Ba mẹ anh khá sung túc và ở một khu rất giàu có gần London, chỉ riêng ngôi nhà đã được định giá với số tiền bảng Anh tương đương hàng triệu USD. Tôi ngạc nhiên hỏi: “Đi giữ em bao lâu? Rồi anh có làm gì nữa không?”. “Giữ em khoảng một năm. Hồi nhỏ hơn có đi giao báo, rồi lúc học đại học nghỉ hè đi làm thu ngân siêu thị nữa”.

Giọng anh rất thản nhiên, không tự hào cũng không xấu hổ, như thể đó là một điều rất bình thường. Mà quả đó là một điều rất bình thường, chỉ có điều khi nghĩ về những cô nàng trẻ đẹp trong thời kỳ đi “hôi của”, hay những bạn trẻ thỏa sức lấy tiền cha mẹ đổi điện thoại di động và mua xe đời mới ở VN, tôi lại thấy nao nao trong lòng.

NGÔ THỊ GIÁNG UYÊN

-- ST TTCN

Non-“Những người làm thuê số 1 Việt Nam”

Đã có hẳn một cuốn sách về “Những người làm thuê số 1 Việt Nam”, đã có những người làm thuê được mệnh danh “cô gái triệu đô” hay “chàng trai bạc tỉ”. Đó là những con số gắn với thu nhập, tài sản hay số tiền mà họ mang về cho những nơi họ gắn bó, làm việc. Họ là mục tiêu của những công ty “săn đầu người”, sự chuyển dịch của họ từ nơi này sang nơi khác luôn gây xôn xao và gắn với nhiều thăng trầm trong thương trường của các công ty, các tập đoàn kinh doanh. Thế nên làm thuê mà giàu...

Tôi có một anh bạn từng hai lần làm thuê cho một tập đoàn truyền thông lớn ở VN, hai lần vào hai lần ra vì không chịu được những áp lực khác nhau của những người làm chung với mình dù lần nào anh cũng làm việc ở vị trí top persons (những người đứng đầu) trong tập đoàn đó. Chỉ khác ở chỗ lần thứ hai ra đi anh ôm theo cả đống cổ phiếu luôn thuộc dạng “blue-chip” để rồi khi cơn sốt chứng khoán tại VN đang hot nhất, hằng ngày anh chỉ ngồi nhà lên mạng theo dõi giá sau đó bán ra mua vào chỉ bằng những cú điện thoại. Và lần nào gặp cũng thấy anh luôn miệng than phiền vì sự buồn bã nhàm chán của cuộc sống khi không đi làm, than vãn vì ở nhà mà thấy chán vợ và vợ cũng chán mình, tiền nhiều mà chợt hiểu tiền không mua được niềm vui hay hạnh phúc.

Anh bạn tôi làm những bản CV hoành tráng, mô tả công việc trước đây của mình để gửi cho các công ty chuyên “săn đầu người” nhưng không may là cho đến giờ anh vẫn chưa được nhận vào bất cứ vị trí nào của bất cứ công ty nào. Lý do thì tôi chịu, nhưng nhiều người bạn mời anh hợp tác với hình thức góp vốn rồi làm chủ, anh cũng từ chối với nhiều lý lẽ như họ không hợp mình hoặc đơn giản là vợ của anh bạn nọ đang can thiệp quá nhiều vào công việc chung giữa mọi người. Mở công ty riêng thì anh bạn tôi lại ngại, vì anh muốn phải chắc thắng, phải chắc chắn có thị trường, phải chắc chắn có lãi và quan trọng là không đổ nhiều tiền vào đó. Nên bây giờ anh vẫn ngồi chơi đùa với số cổ phiếu để biết mình là người giàu và đang có “nỗi buồn sang trọng” vì thấy cuộc sống vô vị quá khi không có một công việc để hằng ngày lái xe đến công sở, ngồi xuống chiếc ghế quen thuộc và “làm thuê”.

Đó là những người có một tâm thế “làm thuê” thay vì mang trong mình tâm thế “làm chủ”. Họ luôn cần biết trên đầu có một mái nhà che mưa nắng đã được làm sẵn thay vì tự tay làm cho mình, làm theo ý mình. Họ không dám phiêu lưu, thường lựa chọn sự an toàn thay vì chấp nhận thử thách. Rất dễ nhận ra những người như vậy xung quanh chúng ta bởi tập hợp của họ luôn biến thành một cộng đồng mang tính nhân công hơn là sáng tạo. Họ có thể rất giỏi khi ngồi ngay cả ở vị trí cao nhất của một tập đoàn kinh tế, có những quyết sách chính xác đem lợi nhuận về cho công ty ở mức cao nhất, nhận những mức thưởng “không tưởng” là % của số lãi ròng họ làm ra. Nhưng họ vẫn không phải là những người làm chủ. Họ là những người làm thuê số 1- là đích ngắm của các công ty “săn đầu người” và nhiều người trong số họ hài lòng với tâm thế làm thuê ấy của mình đến hết đời.

Có nhiều người nghĩ khác. Câu slogan của hãng máy tính Apple một thời là “think different” cũng chính là sự khẳng định chiến lược của hãng này trong việc kinh doanh các sản phẩm trên một chiếc bánh thị trường mà các phần đều đang rất giống nhau. Đến tận hôm nay, máy tính Apple vẫn rất khác với các dòng máy tính thông dụng trên thế giới, nó rất khó bị nhiễm virus, không phổ cập để sử dụng nhưng tạo đẳng cấp cho người sở hữu. Nghĩ khác trong công việc là những bạn trẻ ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường đã ham muốn được làm chủ. Họ đã âm thầm xây dựng kế hoạch kinh doanh, đi lên từ những số vốn nhỏ thậm chí gom góp từ học bổng hay chấp nhận đi làm thuê để có đủ vốn là bung ra làm chủ.

Tâm thế làm chủ ngay từ khi bước những bước đầu tiên để trưởng thành ấy là nền tảng cho cả một cuộc sống cá nhân sau này. Ngạn ngữ phương Tây có câu “gieo hành vi gặt thói quen, gieo thói quen gặt tính cách, gieo tính cách gặt số phận”. Những người trẻ hôm nay đã biết cách gieo những mầm đầu tiên của ý thức tự chủ, tự cường. Chọn con đường khó đi để mà đi là cách mà người trẻ khẳng định mình dù vẫn biết cày trên mảnh đất cũ không phải là xấu - vấn đề là biết cày vỡ những gì người khác chưa cày. Nhưng còn gì thú vị hơn những khám phá bắt nguồn từ một thái độ “dám sống”? Đặt những viên gạch hoạch định một tương lai cho chính cuộc đời mình bằng một tâm thế của người làm chủ, hôm nay làm chủ tương lai, ngày mai làm chủ cuộc đời của chính mình là một thái độ sống đáng khâm phục.

Thế nên trong những lúc “trà dư tửu hậu”, tôi chợt thấy bạn bè mình dù rất thành đạt với những vị trí quan trọng trong nhiều lĩnh vực khác nhau vẫn nung nấu một khao khát, bao giờ được làm những cái của mình, cho riêng mình vì sự đam mê và những thử thách chưa biết trước. Họ đang “làm thuê” để chuẩn bị cho tâm thế làm chủ ngày mai, và mỗi người có một lựa chọn khác nhau cho sự khởi đầu của mình, người sớm, người muộn, người thành công và kẻ phải trả giá. Nhưng biết ước mơ và khao khát khẳng định bản lĩnh sống của mình để chọn điểm rơi chính xác. Điều đó không bao giờ là quá muộn.

Lê Thị Thái Hòa